حج‌نامه انزاب (کتاب)حج‌نامه انزاب سفرنامه ترکی منظوم حج، نوشته غلام‌رضا انزابی‌پور در نخستین دوره حج بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. نویسنده، کتاب را با ستایش خداوند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آغاز نموده و با رویکرد انتقادی به وقایع مختلف در این سفر اشاره می‌کند. البته گاهی به مباحث تاریخی و مشاهدنگاری نیز می‌پردازد. ۱ - معرفی اجمالیاین کتاب، سفرنامه‌ای است منظوم، به زبان ترکی آذری، سروده غلام‌رضا انزابی‌پور متولد ۱۳۱۴ش. متخلّص به «انزاب» که در سال ۱۳۵۸ش./ ۱۳۹۹ق. و در نخستین دوره حج، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به حج رفته و بخشی از رویدادهای این سفر را پس از بازگشت به کشور، در قالب نظم، ثبت کرده است. هدف او از این کار، آگاهی‌بخشی به حاجیان بوده است. [۱]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۲-۴، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
انزابی‌پور در خوی به دنیا آمده و غالباً به ترکی و فارسی شعرهای اجتماعی و فکاهی می‌گوید. [۲]
شیدا، یحیی، ادبیات اوجاغی، ج۱، ص۴۳۸.
انزاب اشاره‌ای است به منطقه‌ای بین شبستر و سلماس که زادگاه پدر وی بوده است. او شاعری را از سال ۱۳۳۲ش. و با سرودن شعری در انتقاد از برخی بازاریان آغاز کرده و تاکنون دو اثر از وی منتشر شده است که یکی همین حج‌نامه و دیگری برگزیده اشعار ترکی و فارسی اوست با نام بر بال اندیشه. [۳]
مجمع خویی‌های مقیم استان تهران، خوی‌نگار، ش۸، ص۱۶-۱۹، «گفت‌وگو با غلام رضا انزابی‌پور.
۲ - اهمیت کتاباین سفرنامه، از آن رو که گوشه‌ای از وقایع نخستین مناسک حج پس از انقلاب اسلامی ایران را، آن هم به صورت منظوم، روایت کرده و نیز از جهت استواری و شیرینی بیان، اهمیت دارد. حج‌نامه انزاب از یک مقدمه منثور، یک مقدمه منظوم و ۱۰ بخش منظوم دیگر تشکیل یافته و کریمی مراغه‌ای، شاعر و طنزپرداز، [۴]
شیدا، یحیی، ادبیات اوجاغی، ج۱، ص۵۴۰.
نیز تقریظی منظوم بر آن نگاشته است. [۵]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۶-۸، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
ابیات کتاب در قالب مثنوی و در وزن عروضی «مفتعلن مفتعلن مفتعل» سروده شده است.۳ - گزارش محتوانویسنده، مقدمه منظوم کتاب را به ستایش خدا و رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اختصاص داده و سپس در بخش «آغاز مطلب»، فلسفه حج را رساندنِ حاجی به ویژگی‌هایی چون احسان، بخشندگی و مهربانی با خلق دانسته است. چند صفحه از این بخش نیز به مناسبت معطلی طولانی حاجیان در گمرک جده و وضع بد محل اسکان حاجیان، به انتقاد از میزبانان و توصیف وضع اقتصادی و بهداشتی نامناسب مردم عربستان و برخی عادت‌های بد آن‌ها اختصاص دارد. [۶]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۲۲-۲۶، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
بخش بعدی کتاب «منزل جده» نام دارد و سراینده در آن بیشتر به نقد برخی رفتارهای همسفران خود پرداخته است. [۷]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۲۷-۳۱، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
وی سپس در بخش «حمله‌دار»، مدیر کاروان و برخی دیگر را به باد انتقاد گرفته که از زیر بار وظایفشان شانه خالی می‌کنند.در صفحات پایانی این بخش، نیایشی با خدا آمده است که انزاب، در ابیاتی از آن، برای موفقیت انقلاب و سلامت امام خمینی (رحمه الله) دعا می‌کند. [۸]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۳۱-۴۸، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
بخش‌های دیگر کتاب «قبرستان بقیع» [۹]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۴۸، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
، «آثار باعظمت یثرب» [۱۰]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۵۶، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
، «سنگر وحدت را حفظ کنیم» [۱۱]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۵۸، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
، «قارین قولو [بنده شکم]» [۱۲]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۷۹، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
، «عرفات» [۱۳]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۹۰، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
، «مشعر» [۱۴]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۹۷، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
و «بسوی قربانگاه» [۱۵]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۱۱۷، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
نام دارند و انزابی در هر یک از آن‌ها، مشکلاتی را که خود و همسفرانش در مراحل سفر از سر گذرانده‌اند، آورده است. البته گاه صرفاً به بیان مطالب تاریخی و مشاهدنگاری پرداخته و انتقادی در کار نیست. [۱۶]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۵۶-۶۱، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
در این بخش‌ها همچنین آگاهی‌های مفیدی می‌توان یافت؛ از جمله این‌که آیت‌الله سیدحسن شیرازی نیز همان سال به حج رفته بوده و با کوشش وی، زائران ایرانی موفق به ورود به قبرستان بقیع شده‌اند [۱۷]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۵۲، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
و این‌که ریال سعودی در آن زمان، ۵/۲۱ ریالِ ایران بوده است. [۱۸]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۷۲، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
۴ - لحن انتقادی نویسندهلحن سراینده در جاهای متعددی انتقادی است. هرجا واژه‌ای ناآشنا به کار برده، آن را به فارسی و در پانوشت توضیح داده است. [۱۹]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۱۳، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
[۲۰]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۱۸، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
آیات و دعاها در این کتاب بسیار به کار رفته‌اند و در مواردی هم که سراینده به آیه‌ای تلمیح کرده، عین آیه را در پانوشت آورده است. [۲۱]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۱۰، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
[۲۲]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۱۵، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
[۲۳]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۸۰، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
همچنین ضرب‌المثل‌های ترکی بسیار به کار رفته است. [۲۴]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۱۷، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
گاهی هم ابیاتی از سعدی و ناصرخسرو را به نظم ترکی درآورده است. [۲۵]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۲۰-۲۱، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
وی گرچه تاریخ آغاز سفر را نگفته، اما مدت این سفر حج را ۳۵ روز و زمان بازگشت به ایران را بیستم ذی‌حجه ۱۳۹۹ق.، برابر با بیست و یکم آبان‌ماه ۱۳۵۸ش.، اعلام کرده است. [۲۶]
انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، ص۱۴۷-۱۴۸، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش.
۵ - چاپ و نشراین کتاب در سال ۱۳۵۹ش. در ۱۴۹ صفحه رقعی و از سوی کتابفروشی ذاکر کریمی در مراغه به چاپ رسیده است. [۲۷]
مجمع خویی‌های مقیم استان تهران، خوی‌نگار، ش۸، ص۱۹.
۶ - فهرست منابع(۱) شیدا، یحیی، ادبیات اوجاغی (ایرانین قید حیاتدا اولان تورکو یازان شاعرلری نین تذکره سی)، تبریز، نوبل کتابخانه سی، ۱۳۶۴ش؛ (۲) انزابی‌پور، غلام‌رضا، بر بال‌اندیشه، تهران، انتشارات پیری، ۱۳۸۴ش؛ (۳) انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش؛ (۴) مجمع خویی‌های مقیم استان تهران، خوی‌نگار (ماهنامه). ۷ - پانویس
۸ - منبع• دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، برگرفته از مقاله «حج‌نامه انزاب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۰۷. رده‌های این صفحه : سفرنامه‌های ایرانی حج | سفرنامه‌های منظوم حج
|